Phải Lên Tiếng: “Đệ nhất thi sĩ miền Nam” Vũ Hoàng Chương

Khi tiếng kêu đớn đau của thi sĩ Hàn Mặc Tử ở phương Nam chợt vụt
tắt, thì vòm trời thi ca đất Việt dường như chỉ còn một Vũ Hoàng Chương đang quằn quại với những vết thương xẻ nát tâm hồn. Thì kỳ lạ thay, từ chính vết thương đang rỉ máu ấy lại vẽ ra một lối đi riêng, một con đường cho thi ca ngay từ buổi đầu đến với thơ mới.

Nếu ai đó đã nói, thơ là tiếng nói hồn nhiên trong trẻo của tâm hồn,là tuổi thơ của loài người còn sót lại… thì quả thật với Vũ Hoàng Chương, nó lại là tiếng bi ai được cất lên từ nỗi đau rách nát của linh
hồn. Chính vì vậy, thơ ông đã chạm đến tận cùng nỗi đau và sự cảm thông của con người. Để rồi thơ văn Vũ Hoàng Chương không chỉ đóng đinh vào lòng người, mà còn dán chặt tên tuổi ông vào nền văn học nước nhà. Ông viết nhiều thể loại, từ thơ, văn đến cả kịch thơ… Hơn hai chục tác phẩm tuy chưa hẳn đã là nhiều, nhưng chính tư tưởng, hình tượng nghệ thuật mới làm nên chân dung và sự nghiệp sáng tác đồ sộ Vũ Hoàng Chương.

Vũ Hoàng Chương sinh năm 1915 tại Nam Định, trong một gia đình nho

giáo. Cha ông là quan tri huyện, mẹ ông cũng hay chữ, yêu văn học và âm

nhạc, nên ông được học và tiếp cận với Hán văn từ nhỏ. Sau đó, Vũ Hoàng

Chương học tiếp tiếng Pháp và vào học trung học, đỗ tú tài Pháp tại Hà

Nội năm 1938. Đang học luật ông bỏ đi làm ngành hỏa xa và in tập Thơ Say

đầu tay vào năm 1940. Năm 1941 ông theo học khoa toán, Đại học khoa học

Hà Nội. Rồi một lần nữa ông lại bỏ xuống Hải Phòng dạy học và cùng với

Chu Ngọc, Nguyễn Bính lập ra Ban Kịch Hà Nội.

Năm 1943 ông in tập thơ Mây, rồi theo kháng chiến. Một thời gian sau
ông bỏ kháng chiến về thành, rồi di cư vào Nam. Từ đây ông theo nghề dạy
học và viết văn làm thơ. Thời gian này, ông viết nhiều, được dịch và in
ra nhiều thứ tiếng. Do vậy, tên tuổi ông đến gần hơn với bạn đọc nước
ngoài cũng như văn bút quốc tế.

Sau năm 1975 ông bị bắt vào tù và mất ngay sau đó vào tháng 9 năm 1976.

thủ bút của Vũ Hoàng Chương

Có thể nói, Vũ Hoàng Chương là nhà thơ lớn của dân tộc. Nếu nhìn lại
văn học sử, ta có thể thấy: Sau sự cổ vũ của các cụ Phan Khôi, Nguyễn
Văn Vĩnh… Vũ Hoàng Chương góp phần không nhỏ, cùng với những Thế Lữ, Lưu
Trọng Lư, Chế Lan Viên, Hàn Mặc Tử, Nguyễn Bính, Thâm Tâm, Nguyễn Nhược
Pháp, Xuân Diệu, Huy Cận… mở đường tiên phong cho phong trào thơ mới từ
những thập niên đầu của thế kỷ hai mươi. Thơ ông sang trọng, giàu nhạc
tính, tuy cách tân mà vẫn mang mang hoài cổ.

Tập Mây (in năm 1943) và Lửa Từ Bi (năm 1963) có thể chưa phải là
những thi tập hay nhất của Vũ Hoàng Chương, nhưng với tôi, nó là hai tập
thơ tiêu biểu nhất cho từng giai đoạn, tư tưởng cũng như thi pháp sáng
tác của ông.

Image result for thÆ¡ phá»• nháº¡c VÅ© HoÃ ng ChÆ°Æ¡ng

Vũ Hoàng Chương xuất hiện vào thời kỳ cuối của phong trào thơ mới
bằng tập Thơ Say. Nhưng phải đến thi tập Mây (năm 1943) tên tuổi ông mới
được khẳng định trên thi đàn. Và tập thơ này đã làm rung động giới
thưởng ngoạn, bởi giọng điệu thơ khác hẳn với những thi sĩ cùng thời.

Thật vậy, khi đọc và và nghiên cứu sâu về thơ Vũ Hoàng Chương, tôi
mới chợt nhận ra cái tôi, cái riêng biệt trong thiên tình sử của ông,
sao mà nó khác với những tuyên ngôn tình yêu, dành cho hội trường, đọc
nơi đông người như trong thơ tình Xuân Diệu đến vậy. Với khoảng cách, sự
trái ngược này, chỉ có cảm thụ của cá nhân người đọc mới có thể tự so
sánh rạch ròi. Nếu được phép gắn ông hoàng, bà chúa cho thơ (tình) như
người ta vẫn thường làm, với tôi chắc chắn vương miện đó phải được trao
cho Vũ Hoàng Chương.

Sinh ra, lớn lên trong gia đình quyền quí, nhưng cuộc sống, tình yêu
Vũ Hoàng Chương luôn tuyệt vọng, chán chường. Để tự thoát ra khỏi cuộc
sống bơ vơ nơi địa ngục:

“Lũ chúng ta lạc loài dăm bảy đứa

Bị quê hương ruồng bỏ giống nòi khinh”

Ông đã treo hồn mình lơ lửng giữa vòm trời thi ca. Và Vũ Hoàng Chương
không chỉ lạc loài giữa cõi nhân sinh hiện hữu này, mà chính linh hồn
ông cũng lạc khỏi thân xác mình. Do vậy, đọc Vũ Hoàng Chương, ta có cảm
giác thơ ông được chiết ra từ khói thuốc, men rượu trong những cơn chao
đảo, thất tình điên loạn.

Vâng! Chỉ có những cơn say ấy mới có thể nhập linh hồn vào với thể
xác, để thi nhân đủ can đảm đi đến tận cùng sự thật đắng cay. Những
tiếng kêu bi thảm đó, làm ta ngỡ, trái tim người thi sĩ tựa hồ vỡ vụn.
Và biết bao đêm trường như vậy, nấm mồ sầu thảm đó vẫn được đong bằng
nước mắt của thi nhân:

“Là thế là thôi là thế đó

Mười năm thôi thế mộng tan tành

Mười năm trăng cũ ai nguyện ước

Tố của Hoàng ơi Tố của Anh

…Men khói đêm nay sầu dựng mộ

Bia đề tháng sáu ghi mười hai

Tình ta ta tiếc cuồng ta khóc

Tố của Hoàng nay Tố của Ai”

Có lẽ, không có nỗi đau nào bằng sự đổ vỡ, phụ bạc của tình yêu, nhất
là trái tim dễ vỡ của thi nhân. Và Vũ Hoàng Chương cũng không nằm ngoài
cái qui luật đó.

“Yêu sai lỡ để mang sầu trọn kiếp

Tình mười năm còn lại mấy tờ thư!”.

Đứng trước sự bế tắc của xã hội và tình yêu nhà thơ luôn cảm thấy lạc
loài, bơ vơ với cuộc sống đang hiện hữu, nên luôn luôn muốn từ bỏ,
thoát ly nó, tìm đến cõi mộng ảo địa đàng. Thật vậy! Vũ Hoàng Chương
đang trốn chạy, tìm nơi ẩn nấp. Và cứ tưởng rằng, trốn vào men say và
khói thuốc, thì sẽ mất đi nỗi đau, sầu nhớ đó, nhưng rượu đã cạn, thuốc
đã tàn càng buốt lạnh thêm tâm hồn thi nhân:

“Say đã gắng để khuây sầu lẻ gối

Mưa, mưa hoài rượu chẳng ấm lòng đau

Gấm thế nào từ buổi lạnh lùng nhau

Vàng son có thay màu đôi mắt biếc?

Tình đã rời đi riêng mình tưởng tiếc

Thôi rồi đây chiều xuống giấc mơ xưa

Lá, lá rơi nằm bệnh mấy tuần mưa

Say chẳng ngắn những đêm dằng dặc nhớ…”.

Có thể nói, Mây là tập thơ hay và tiêu biểu về sự bế tắc
tình yêu, cuộc sống của Vũ Hoàng Chương. Trong đó, có một số bài, một số
câu thơ mới táo bạo đã đạt đến độ toàn bích. Có lẽ, ở thời điểm đó,
ngoài Vũ Hoàng Chương không ai dám viết và viết hay được như vậy. Có một
điều đặc biệt, đa phần những bài thơ hay của ông đều thuộc thể thất
ngôn. Ta hãy đọc lại đoạn trích trong bài Đời Vắng Em Rồi, để thấy rõ sự chia ly và tình yêu đắng chát như vậy, nhưng lời thơ rất đẹp, nhẹ nhàng và trau chuốt:

“…Em ơi lửa tắt bình khô rượu

Đời vắng em rồi say với ai”

…Tuyết xuống phương nào lạnh lắm không

Mà đây lòng trắng một mùa đông

Tương tư nối đuốc thâu canh đợi

Thoảng gió trà mi động mấy bông.”

Đời vắng em rồi say với ai - Ngọc Sang & Vân Khánh

*

* *

Trong cuộc sống đầy thị phi này, có rất nhiều người có những mối tình
đầu đổ vỡ, đắng cay. Nhưng thất vọng sầu thảm, gục mặt vào bồng bềnh
men khói, tìm đam mê, khoái cảm, quên đi nỗi buồn dằng dặc như Vũ Hoàng
Chương, thì quả thật trong văn học sử đất Việt, (ngoài Hàn Mặc Tử cùng
thời) dường như chỉ có nhà thơ, nhà biên kịch Lưu Quang Vũ (có thể) coi
là hậu nhân của ông mà thôi.

Vũ Hoàng Chương là người giỏi Hán Văn và chịu nhiều ảnh hưởng Đường thi.

Mỗi lần đọc ông, ta lại thấy hồn cốt của Bạch Cư Dị, Lý Bạch… chợt hiện
về. Những Đà Giang, Nghe Hát… đã nối dài thêm mạch chảy Tỳ Bà Hành, một
thi phẩm gắn liền với tên tuổi Bạch Cư Dị. Và khi viết, ông sử dụng
nhiều từ Hán Việt cũng như hình tượng điển tích, làm cho lời thơ sang
trọng ẩn chứa thiền triết hoài cổ. Những nét phương đông cổ kính ấy cho
ta cảm giác gần gũi lạ thường.

Tuy sâu sắc như vậy, nhưng thơ ông lại kén người đọc, nhất là tầng
lớp bình dân và những người ít am hiểu văn học cũng như (tích tuồng)
lịch sử. Đoạn trích trong bài Chân Hứng dưới đây, cho ta thấy rõ điều
đó:

“Từ thuở chàng say ôm vũ trụ

Thu trong bầu rượu một đêm trăng.

Nhảy xuống muôn trùng sông quạnh quẽ

Đem theo chân hứng gửi cô Hằng.

Ngựa ơi hãy nghỉ chân cuồng khấu

Cho thoả lòng ta nỗi khát khao

Ta chẳng mò trăng như Lý Bạch

Nhưng tìm thi hứng mất đêm nao…

Tình hoa thuở trước xô về đọng

Ơi phiến gương vàng một tối nay.

Ta lặng buông thân trời lảo đảo,

Mơ hồ sông nước choáng men say…”

Cũng là người yêu thích thơ Đường, nên tôi hay tìm đọc những bài cổ
thi qua bản dịch của các nhà thơ, dịch giả tên tuổi. Bài thơ Hoàng Hạc
Lâu của Thôi Hiệu, tôi đã được đọc từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường
qua bản dịch của Tản Đà, sau đó là những bản dịch Trần Trọng Kim, Ngô
Tất Tố, Khương Hữu Dụng và một số người khác. Tuy nhiên bản dịch của Tản
Đà hay và nhiều người biết hơn cả.

Nhưng gần đây tôi mới tìm được bản dịch của Vũ Hoàng Chương. Đọc
xong, tôi lặng người, bởi lời thơ thoát, thoáng đạt giữ nguyên thể thơ
Đường, nhưng vẫn kéo tâm trạng sầu nhớ nao nao đi đến tận cùng trong
lòng người lữ khách. Qủa thật, bản dịch của Vũ Hoàng Chương tôi thích
hơn so với bản dịch theo thể lục bát của Tản Đà. Với tôi, đây là tác
phẩm (dịch) tuyệt bút của ông. Chúng ta đọc lại dịch phẩm cuả Tản Đà và
của Vũ Hoàng Chương, để nhìn nhận so sánh:

“Hạc vàng ai cưỡi đi đâu?

Mà đây Hoàng Hạc riêng lầu còn trơ.

Hạc vàng đi mất từ xưa,

Nghìn năm mây trắng bây giờ còn bay.

Hán Dương sông tạnh cây bày,

Bãi xa Anh Vũ xanh dày cỏ non.

Quê hương khuất bóng hoàng hôn,

Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai” (Tản Đà)

—

“Xưa hạc vàng bay vút bóng người,

Đây Lầu Hoàng Hạc chút thơm rơi.

Vàng tung cánh hạc đi đi mất,

Trắng một màu mây vạn vạn đời.

Cây bến Hán Dương còn nắng chiếu,

Cỏ bờ Anh Vũ chẳng ai chơi.

Gần xa chiều xuống đâu quê quán?

Đừng giục cơn sầu nữa sóng ơi!” (Vũ Hoàng Chương)

Quỳnh Giao | Hoàng Hạc Lâu | Cung Tiến & Thôi Hiệu & Vũ Hoàng Chương

*
* *

Nhát dao cắt đôi đất nước và
cuộc di cư năm 1954 là bước ngoặt lớn nhất không chỉ cho riêng Vũ Hoàng
Chương, mà cho cả dân tộc. Ông thực sự hoang mang trước sự bi đát ấy. Và
với ông, lúc này bàn đèn khói thuốc dường như không còn là nơi trú ngụ
cho thể xác lẫn tâm hồn. Sự dằn vặt làm ông thao thức và luôn tự hỏi về
thân phận con người trong loạn ly.

Bài Nguyện Cầu của Vũ
Hoàng Chương ra đời trong hoàn cảnh, tâm trạng như vậy. Bài thơ mang
hương vị thiền ở thể lục bát. Khi viết bài này, dường như thi sĩ muốn bỏ
cái tham, sân, si của con người để đến gần nơi cửa phật. Cả bài thơ như
một câu hỏi tu từ: “Ta còn để lại gì không?” nhằm răn mình,
răn đời vậy. Đây là bài thơ không chỉ hay nhất trong thi tập Rừng Phong,
mà còn là trong số (ít) những bài hay nhất trong sự nghiệp sáng tác của
ông:

“Ta còn để lại gì không?

Kìa non đá lở, này sông cát bồi.

Lang thang từ độ luân hồi

U minh nẻo trước, xa xôi dặm về

Trông ra bến hoặc bờ mê

Nghìn thu nửa chớp, bốn bề một phương

Ta van cát bụi bên đường

Dù nhơ dù sạch đừng vương gót này.

Ðể ta tròn một kiếp say

Cao xanh liều một cánh tay níu trời.

Nói chi thua được với đời

Quản chi những tiếng ma cười đêm sâu.

Tâm hương đốt nén linh sầu

Nhớ quê dằng dặc, ta cầu đó thôi!

Ðêm nào ta trở về ngôi

Hồn thơ sẽ hết luân hồi thế gian.

Một phen đã nín cung đàn

Nghĩ chi còn mất hơi tàn thanh âm.”

Trong cái xã hội nhá nhem điên loạn và sự bấp bênh của thân phận con
người, tết Bính thìn 1976, Vũ Hoàng Chương trải lòng mình vào Vịnh Bức
Tranh Gà Lợn. Đây là bài thơ hay và lạ. Lạ bởi có lẽ ít ai dám đưa tục
ngữ, thành ngữ vào trong thơ như ông một cách dân dã và châm biếm như
vậy. Và bài thơ có tính thời sự cao, dễ thuộc đi vào mọi tầng lớp trong
xã hội và lan truyền nhanh ở trong nước cũng như ra hải ngoại.

“Sáng chưa sáng hẳn, tối không đành

Gà lợn, om sòm rối bức tranh

Rằng vách có tai, thơ có hoạ

Biết lòng ai đỏ, mắt ai xanh

Mắt gà huynh đệ bao lần quáng

Lòng lợn âm dương một tấc thành

Cục tác nữa chi, ngừng ủn ỉn

Nghe rồng ngâm váng khúc tân thanh“

Tôi không rõ bài thất ngôn tứ tuyệt: Dấu Hỏi Vây Quanh Kiếp Người,
được thi sĩ Vũ Hoàng sáng tác từ khi nào? Đây là bài thơ có tính thiền
triết, đầy hình tượng ám ảnh, cho ta cảm giác rờn rợn khi đọc. Cả kiếp
người là một câu hỏi, một câu hỏi trong vòng luẩn quẩn, đến lúc nhắm mắt
xuôi tay không lời giải đáp, mà chỉ có tiếng vọng lại khi nắp quan tài
sập lại:

“Dấu hỏi vây quanh trọn kiếp người

Sên bò nát óc máu thầm rơi

Chiều nay một dấu than buông dứt

Đinh đóng vào săng tiếng trả lời.”

Bài thơ này, tiếng vọng kia, phải chăng là câu kết hay lời khép lại của chính cuộc đời thi sĩ Vũ Hoàng Chương?

Trích theo bài của tác giả Đỗ Trường

https://nhacxua.vn/de-nhat-thi-si-mien-nam-vu-hoang-chuong-lac-loai-trong-coi-nhan-sinh/

*
* *

VongNgayXanh sưu tập hình ảnh và video