André Gide nói ‘’ C’est avec les beaux sentiments qu’on fait de mauvaise littérature ‘’ ( Với những tình cảm tốt, người ta làm văn chương dở ) (1) . Tiểu Tử là một nhà văn đã chứng minh ngược lại, có thể viết hay với những tình cảm tốt. Trong tác phẩm của ông, hầu như chỉ có những tình cảm tốt , chỉ có tình người. Một nhân vật nói về một nhân vật khác trong truyện ngắn ‘’Made in Vietnam’’ : người chi mà tình nghiã quá héng ? ‘’ .
Độc giả nghĩ tới câu đó mỗi lần lại gần những nhân vật
của Tiểu Tử. Người chi mà tình nghiã quá héng. Độc giả chai đá tới đâu ,
đọc Tiểu Tử cũng không cầm được nước mắt. Người ta khóc, nhưng sau đó
thấy ấm lòng, vì thấy trong một xã hội đảo lộn, vẫn còn đầy tình người,
vẫn còn đầy thương yêu, vẫn còn nghiã đồng bào vẫn còn những người tử tế
. Và thấy đời còn đáng sống. Một nhà văn Pháp nói văn chương, trước hết
là xúc động. Trong truyện ngắn của Tiểu Tử, sự xúc động hầu như thường
trực.
Miệt Vườn
Tiểu Tử là một nhà văn miền Nam điển hình, con đường nối dài của
những Hồ Biểu Chánh, Bình Nguyên Lộc, Sơn Nam. Văn của ông là lối kể
chuyện của người miền Nam, bình dị nhưng duyên dáng, duyên dáng bởi vì
bình dị, tự nhiên. Tiểu Tử không ‘’ làm văn ‘’ . Ông kể chuyện ; không
có chữ thật kêu, không có những câu chải chuốt. Với cách viết, với ngôn
ngữ chỉ có những tác giả miền Nam mới viết được. Không hề có cường điệu,
không hề có làm dáng. Người đọc đôi khi có cảm tưởng tác giả không mấy
ưu tư về kỹ thuật viết lách. Ông viết với tấm lòng.
Ngay cả tên những nhân vật cũng đặc miền Nam, không có Lan, Cúc, Hồ
Điệp , Giáng Hương như trong tiểu thuyết miền Bắc, không có Nga My, Diễm
My , Công Tằng Tôn Nữ như Huế, chỉ có những con Huê, con Nhàn, con Lúa,
thằng Rớt, thầy Năm Chén, thằng Lượm , bà Năm Chiên, bà Năm Cháo lòng.
Các địa danh cũng đặc Nam kỳ, không có Cổ Ngư, Vỹ Dạ, Thăng Long, chỉ có
những Nhơn Hoà, Cồn Cỏ, Bò Keo, Bình Quới, những tên, những địa danh
rất ‘’miệt vườn’’, chỉ đọc cũng đã thấy dễ thương, lạ tai, ngồ ngộ. Âm
thanh như một câu vọng cổ ai ca bên bờ rạch.
Tiểu Tử , 88 tuổi, kỹ sư dầu khí, tác giả nhiều tập truyện ngắn (
Những Mảnh Vụn, Bài ca Vọng Cổ, Chuyện Thuở Giao Thời ) học ở
Marseilles, hiện sống ở ngoại ô Paris, nhưng văn của ông không lai Tây
một chút nào. Rất Việt nam, đúng ra rất Nam Việt, với lối viết như người
ta kể chuyện bên ly la de, bên tô hủ tíu, với những chữ nghen, chữ
héng, chữ nghe..’’ Cần gì cứ nói nghe cô Hai, đừng ngại. Mình với nhau
mà ..’’.Dưới ngòi bút của một tác giả người Bắc, người Trung, gọi người
đàn bà là con Huê, con Nhàn có vẻ hỗn, ở Tiểu Tử, nó chỉ có sự thân ái.
Hồ Biểu Chánh, Bình Nguyên Lộc, Sơn Nam, Tiểu Tử đã chứng tỏ ngôn ngữ
địa phương, cách diễn tả địa phương làm giầu cho văn hoá dân tộc. Cố
gắng bắt chước lối diễn tả Hà Nội là một lầm lỗi, nó chỉ làm cái vốn văn
hoá của ta nghèo đi. ( Sự thực Hà Nội ngày nay không còn gì là nơi văn
vật, cái gì cũng ‘’ đéo ‘’. Còn báo Nhân Dân không ? Đéo còn, chỉ còn
Người Hà Lội )
Những giọt nước mắt
Văn chương là hư cấu, nhưng đọc Tiểu tử, người ta thấy cái chân thực,
có cảm tưởng không có chi tiết nào là kết quả của tưởng tượng. Tất cả
đều là những chuyện tác giả đã sống, hay đã nghe kể lại . Vả lại, ở Việt
Nam, thực tế vượt xa tưởng tượng. Cái đau đớn, cái thảm kịch mỗi người
Việt Nam đã, đang sống, không có người viết văn nào, giầu óc tưởng tượng
tới đâu, có thể bịa ra. Trong ‘’ Thầy Năm Chén ‘’, ông thầy thuốc, suốt
đời làm việc nghiã, bị cách mạnh hành hạ, chuẩn bị cho con vượt biên.
Khi giã từ con, ông đưa cho con, thằng Kiệt, ‘’ một cái gói mầu đỏ đã
phai màu, cột làm nhiều gút’’ , nói : ‘’cho con cái ni (ông già người
gốc Huế ). Con giữ trong người để hộ thân.’’ Kiệt đến Cannada an toàn,
một ngày dở cái gói của cha cho ngày vượt biển. Trong đó có … ba cái
răng vàng. Thầy Năm Chén, nhờ ơn cách mạng, trở thành vô sản đã cạy ba
cái răng vàng cho con làm của hộ thân đi tìm đường sống ở xứ người. Độc
giả hiểu tại sao từ ngày con đi, ông Năm Chén chỉ húp cháo.
‘’ Chiếc Khăn Mùi Xoa ‘’ có thể coi là điển hình cho truyện ngắn
Tiểu Tử , trong đó có sự xúc động cao độ, đẫm nước mắt, với những nhân
vật nhân hậu, giầu tình nghiã, những chi tiết éo le như một cuốn phim
tình lãng mạn, nhưng đơn giản, chân thực.
Một người Việt tị nạn ở Pháp về thăm nhà, gặp những người bạn học cũ,
trong đó có nhân vật chính, ‘’ con Huê ‘’, sự thực là một người đàn bà
đã đứng tuổi. Ông ta kể lại : ‘’Con Huê tiễn tao ra cổng, đứng ngập
ngừng một lát rồi bỗng nói một mạch, là lạ, như tụi mình trả bài thuộc
lòng thuở nhỏ : Anh qua bên Tây , gặp anh Cương nói em gởi lời thăm ảnh .
Nó nói rồi bỏ chạy vội vào trong, tao thấy nó đưa tay quệt nước mắt mấy
lần. Tao đứng chết trân, nhớ lại lời con Nhàn, em con Huê, nói với tao :
Anh biết không, chị Huê thương anh Cương từ hồi còn nhỏ lận . Người
con gái ở quê mình nó thật thà, trung hậu đến mức độ mà khi trót thương
ai thì thương cho đến chết. Họ coi đó là tự nhiên , phải có nước lớn
nứơc ròng ‘’.
Tiểu Tử viết chuyện tình âm thầm của người đàn bà từ ngày còn đi học,
tới ngày nay đã bạc đầu, với người bạn trai ngày xưa tên là Cương,
nhưng sóng gíó 75 đã khiến người đàn ông bỏ nước đi lánh nạn. Người con
gái của ông Cương, đang sống ở Bruxelles, đọc truyện, cho tác giả hay bố
mẹ đều đã qua đời. Trước khi chết, Cương dặn con gái : ‘’ Con ráng tìm
cách về Nhơn Hoà, Cầu Cỏ, trao cái này cho cô Hai Huê, nói ba không quên
ai hết ‘’. ‘’Cái này ‘’ là một bao thư, trong đó có chiếc khăn mùi xoa
cô Huê đã tặng Cương thời trẻ. Người con gái thấy thương bố , thương cô
Hai Huê không cùng. Cô gái đi Việt Nam, một xứ xa lạ, tìm về Nhơn Hoà,
Cầu cỏ, tìm người đàn bà tên Huê để trao lại kỷ vật của người đã qua
đời. Cô Hai Huê xỉu đi khi nghe tin người bạn xưa đã chết. Hai người đàn
bà, một già, một trẻ ôm nhau khóc. Cô gái mang cô Hai Huê sang Bỉ, sống
với nhau như mẹ con. Người chi mà…Nếu bạn là người tưởng mình có tâm
hồn sỏi đá vì đã sống, đã chứng kiến đủ mọi thảm kịch của đời sống, nhất
là đời sống của một người Việt Nam, bạn sẽ ngạc nhiên thấy mình đang
lau nước mắt.
Không Điên Cũng Khùng
Thế giới truyện ngắn của Tiểu Tử xoay quanh hai đề tài chính: những
kỷ niệm về một Miền Nam hiền hoà, chất phác, nhân hậu ngày xưa, với
những trò vui đùa, nghịch ngợm của đám bạn bè trẻ, những mối tình mộc
mạc của những người dân quê và, sau đó, những đảo lộn sau 75, khi tai
họa trên trời giáng xuống. ‘’ Tất cả đều bị xáo trộn, bị nghịch lý đến
nỗi tao sống trong đó mà lắm khi phải tự hỏi : làm sao có thể như vậy
được ‘’. Một xã hội vô tư, kể cả vùng quê, trở thành địa ngục. Chỉ còn
hận thù, phản trắc, gian sảo, cướp đoạt, dối trá.
Những nhân vật của Tiểu Tử không còn cười đuà, vui chơi, dễ dãi nưã.
Đó là những nhân vật đầy ưu phiền như ông Tư, như bà Hai, như thầy Năm
Chén, như anh Bẩy, như bà Năm Cháo lòng. Một xã hội đổ nát, rách bươm.
‘’Những người ‘’cách mạng’’ xông vào nhà, ngang nhiên hùng hổ, như một
bọn cướp. Họ ‘’bươi ‘’ từ dưới lên trên, từ trên xuống dưới, từ trước ra
sau, từ sau ra trước…giống như gà bươi đống rác.Gặp gì kiểm tra nấy.
Vậy rồi…hốt hết. ‘’
Sau 75 , người ta truyền nhau một câu ca dao mới : Thằng khôn thì đã
vượt biên. Những thằng ở lại không điên cũng khùng. Các nhân vật của
Tiểu Tử, vốn là những người miền Nam hiền lành, dễ tin, yêu đời, nhiều
người đã hết lòng với ‘’kháng chiến ‘’, sau ‘’ cách mạng’’, đều bị đàn
áp, gia sản bị cướp đoạt trắng trợn trong những chiến dịch ‘’ đánh tư
sản mại bản ‘’ trở thành không điên cũng khùng.
Ông Tư ( trong IM LẶNG ) là người có gia sản ở Saìgòn, đã bí mật đóng
góp tài chánh cho ‘’Giải Phóng’’. Khi Cộng Sản chiếm miền Nam, không
những không được trả ơn, mà bị hành hạ, gia sản bị cướp sạch. ‘’ Bỗng
nhiên ông Tư nhận thức rằng tất cả những gì thuộc về ông bây giờ chỉ còn
lại người vợ cuả ông đang chờ đợi ông ở nhà ‘’. Nhưng bà vợ tiếc cuả,
uất hận vì bị cách mạng lưà gạt, suốt ngày đay nghiến, trách móc chồng.
Rốt cuộc hai vợ chồng tìm được cách chạy sang Pháp, nơi con trai ông đã
được bố mẹ gởi đi du học, đã thành đạt, có nhà cưả sang trọng. Ông con
hỏi bố ở chơi bao nhiêu ngày. Ông Tư nói ở lại luôn. Ông con nói, giọng
đặc ‘’Việt kiều yêu nước’’ : ‘’ Ủa, sao lại ở luôn. Bây giờ nước nhà độc
lập rồi, không còn thằng nào ngồi trên cổ mình hết; vậy mà ba má bỏ qua
đây luôn. Thiệt là vô lý ‘’. Ông Tư trở thành một người câm, không nói
gì với ai nưã. Cho đến một hôm ông lầm lũi lội xuống biển cho nước cuốn
đi. Ông Tư là một ‘’ thằng khôn’’ đã vượt biên, nhưng cái đau đớn bám
ông già cho dù có trốn ở cuối chân trời, cuối cùng chỉ có nước biển mới
rửa sạch.
Bà Hai ( trong Thằng Đi Mất Biệt ), con cái chết, gia tình tan nát,
suốt ngày ngồi chờ đưá con trai còn lại bị đưa đi cải tạo. ‘’ Khi trời
nắng ráo, bà đi tuốt ra ngoài vàm rạch, lên ngồi trên môi đất có thể
nhìn thẳng qua bên kia sông. Như vậy, ‘ khi nào thằng nhỏ nó về, mình
thấy nó từ đằng xa, nó có đi đò, trong đám đông, mình cũng nhìn ra đươc
nó liền hà ‘’.
Thầy Năm Chén, phòng mạch bị chiếm, con trai phải bỏ đi vượt biển.
‘’Chia tay nhau mà hai cha con không dám ôm nhau. Sợ người ta để ý. Thầy
không đưa con ra cổng nghiã trang. Sợ người ta để ý. Thầy không dám để
rơi một giọt nước mắt. Sợ người ta để ý. Thầy chỉ thở dài. Thời buổi bây
giờ chỉ thở dài là không ai để ý. Bởi vì ai cũng thở dài hết ‘’.
Ông già bới rác ( truyện cùng tên ) là một ông già có công với ‘’cách
mạng’’, bi cách mạng cướp hết không còn manh giáp, trở thành khùng,
suốt ngày lang thang ngoài đường bới rác, ‘’ tao bới rác để kiếm mấy
thằng Việt Cộng tao đã nuôi trong nhà ‘’
Trong Những Mảnh Vụn , người yêu ‘’ đi chui bán chánh thức ‘’, nghiã
là đi vượt biển do cán bộ tổ chức, biệt tăm, chắc mất xác vì tầu quá cũ
bị chìm , anh Bâỷ suốt ngày, như một người mất hồn, đi qua lại tất cả
những nơi ngày xưa hai người vẫn hẹn hò. ‘’ Bẩy không biết mình đang đi
lượm những những mảnh vụn của cuộc tình. Nếu không có cái ‘’ngày cách
mạng thành công ‘’ đã thật sự thành công trong nhiệm vụ đập nát tất cả
những gì của miền Nam, kể cả những gì nhỏ bé nhứt, tầm thường nhứt như
tình yêu của chàng trai và cô gái đó ‘’.
Bà Năm cháo lòng ‘’ vẫn bán cháo lòng, lâu lâu vẫn chửi thằng con mà giống như bà chửi cả nước ‘’
Đọc Tiểu Tử, người ta không thể không xúc động. Nhưng văn Tiểu Tử
cũng đầy nét khôi hài, những nhận xét ngộ nghĩnh. Phòng mạch của Thầy
Năm Chén ‘’bịnh nhơn cũng vắng. Làm như người ta sợ quá rồi…quên bịnh.
Trái lại, bên phía chuà thì lại đông người lui tới và ngày nào cũng có
người. Làm như người ta chỉ còn biết …dựa vào Phật ‘’. Qua vài nét chấm
phá, ông ghi lại những cảnh trái tai gai mắt, những cảnh lố bịch của
những người thắng trận. Những cảnh không biết nên cười hay nên khóc diễn
ra trước mắt, mỗi ngày, chỉ cần ghi lại, không cần thêm thắt, bình
luận. André Gide : Plus un humouriste est intelligent, moins il a besoin
de déformer la réalité pour le rendre significative ( Một nhà khôi hài
càng thông minh, càng không cần bóp méo sự thực để làm cho nó có ý nghiã
). Tiểu Tử không cần bóp méo sự thực, chỉ việc cúi xuống lượm, ghi lại
những cái lố lăng, đảo lộn luân thường diễn ra mỗi ngày, trước mắt.
Muốn hiểu lịch sử, hay xã hội trong một giai đoạn lịch sử, không gì
hơn là đọc các nhà văn. Hơn là những sử gia, những nhà biên khảo, nhà
văn, trong vài chữ, vài nét, cho thấy mặt thực của xã hội. Văn chương đi
vào trái tim, trong khi biên khảo chỉ đi vào trí óc. Không có xúc động,
rất khó có cảm thông, không có cảm thông, không sống với người trong
cuôc, làm sao hiểu được ? Một câu danh ngôn : ‘’ một người chết là một
bi kịch, một triệu người chết chỉ là một con số thống kê ‘’. Nhà văn
không làm thống kê, chỉ ghi lại bi kịch của mỗi nhân vật, của tôi, của
anh , của mỗi người. Mỗi câu chuyện là một bi kịch ; hay bi hài kịch -
farces tragiques-của một thời đảo điên.
Truyện ngắn Tiểu Tử, với lối hành văn bình dị, linh động là một cuốn
tự điển sống của ngôn ngữ miền Nam thời chưa loạn. Đó là kho tàng quý;
trong khi ở hải ngoại, chữ Việt càng ngày càng lai Tây, lai Mỹ; trong
nước càng ngày càng lai Tầu, với những chữ, những lối nói ngớ ngẩn, đôi
khi kỳ quái, khiến tiếng Việt không còn là tiếng Việt, báo hiệu một ngày
người Việt không còn là người Việt. Và, từ đó, nước Việt không còn là
nước Việt. Nguyễn Văn Vĩnh : tiếng Việt còn, nước Việt còn…
Truyện ngắn Tiểu Tử là những giọt nước mắt, những tiếng thở dài, nụ
cười đùa cợt trong những ngày bình an và ngay cả, nhất là, trong cơn đớn
đau cùng cực. Ông là một nhân chứng quý báu của một giai đoạn bi thảm
của một thuở giao thời. ‘’Chuy ện Thuở Giao Thời ‘’ là tựa tập truyện
sau cùng của tác giả. Nhưng chữ thuở giao thời còn nhẹ quá. Phải nói là
một cuộc đổi đời ghê rợn nhất trong lịch sử dân tộc Việt, một dân tộc
vốn đã quen ăn nằm với máu và nước mắt ( 2) .
TỪ THỨC ( Paris JAN 2015 )
1 . A.Gide muốn nói muốn viết văn, phải đi vào tận cùng tâm khảm của
con người. Và nếu đi tới cùng, sẽ thấy nhiều cái xấu, cái lở lói. Bản
chất con người phức tạp, đời sống phức tạp, cái xấu cái tốt lẫn lộn. Văn
chương phải lột trần được cái sự thực đó.
2. Trên đây là bài nói chuyện nhân dịp ra mắt sách của Tiểu Tử ở
Paris, ngày 03/01 /2015 . Những đoạn văn được trích dẫn từ ba tuyển tập
truyện ngắn : Những Mảnh Vụn , Tiếng Ca Vọng Cổ, ChuyệnThuở Giao Thời.
Điạ chỉ e-mail liên lạc : vanvovan9@gmail.com
http://www.rfa.org/vietnamese/SpecialTopic/40years-april30/kyuc40nam-01082015-01082015110151.html
* *
* *
* *
* *
* *
* *
*
* *
*
* *
*
* *
*
* *
*
* *
*
* *
*
* *
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire