Trầm Tử Thiêng, người viết “Kinh Khổ” - Giao Chỉ

Ngày thứ Bảy 17 tháng 12-2005 tại San Jose có tổ chức đêm văn nghệ dành cho các nhạc phẩm của Duy Khánh và Trầm Tử Thiêng. Chúng tôi sẽ tham dự và nghĩ rằng những đêm chủ đề như thế nếu chúng ta biết một đôi chút về tác giả thì sẽ cơ hội thưởng thức đậm đà hơn. Và tôi chọn viết bài về Trầm Tử Thiêng. Thêm vào đó, tôi có đôi chút tình nghĩa với bài Kinh Khổ. Bài nhạc đúng như tên gọi. Hát lên như tiếng cầu kinh. Nhịp điệu trầm thống, lời nhạc lạ lùng và hết sức đau khổ.
Tác giả viết về một đất nước mà con dân từng đàn lũ cứ lần lượt ra đi, rồi lần lượt trở về. Và sau cùng là những tha ma mộ địa.

Ngày xưa, khi tôi còn ở tuổi niên thiếu. Pháp đánh Nam Ðịnh. Mẹ tôi giục dã ông bố tản cư. Bà cụ nói, người ta càng ngày càng đi hết. Rồi sau cùng nhà tôi cũng chạy về quê ngoại. Chúng tôi chôn cất ông cụ ở huyện Yên Mô, rồi bỏ Kháng Chiến về Tề. Bởi vì người đi càng lúc càng thưa dần. Người về mỗi lúc một đông hơn. Ðó là lời Kinh Khổ.
Rồi chuyến di cư vào Nam cũng thế. Rồi chuyến chạy qua Mỹ cũng vẫn lập lại những lời ca của bài Kinh Khổ. Người vượt biên lúc đầu còn thưa, sau lại đông dần. Chết bao nhiêu cũng cứ đi. Biết bao nhiêu là thân xác thủy táng biển Ðông. Rồi chuyện về thăm quê hương. Lúc đầu thì ít, bây giờ người về đông hơn. Nhưng ai về cũng kêu than, nhưng rồi cũng cứ về. Về rồi lại qua. Bởi vì Kinh Khổ đã tiên tri như thế.
Một bà 65 tuổi lãnh tiền già nhưng vẫn còn trẻ nói oang oang ở chỗ mua vé máy bay: “Suốt đời khổ sở, bây giờ về Việt Nam một tháng cho sướng.” Hỏi rằng tại sao về với cộng sản mà lại sung sướng. Bà trả lời ngay: “Tôi về quê tôi chứ tôi đâu có về với cộng sản. Về Việt Nam để làm người Mỹ chứ ở đây ai biết mình là Mỹ.”
Và cứ như thế dòng đời trôi đi. Người đi một lúc một thưa dần. Người về ngày một đông hơn. Nhưng không có ai ở lại. Về rồi lại đi. Chỉ còn lại những nấm mồ.
Lời nhạc gì mà cứ như những lời mặc khải trong kinh thánh. Ðó là bài Kinh Khổ tiên tri về thân phận Việt Nam.
Tôi không phải là người thông thạo về chuyện văn nghệ nên có lần hỏi cô Khánh Ly ai là tác giả bài Kinh Khổ nghe mà não nùng như thế? Có phải của Trịnh Công Sơn? Cô Mai nói đây là bài của anh Lợi. Anh Lợi nào? Thì Nguyễn Văn Lợi tức là nhạc sĩ Trầm Tử Thiêng đó.
Tôi bèn xem lại di sản của nhà soạn nhạc đặc biệt này và chợt thấy gia tài của ông phong phú và độc đáo biết chừng nào. Trên 200 bài ca, tất cả đều mượt mà, duyên dáng pha một chút triết lý và tình yêu quê hương chân thành của một người thực sự sống bằng nội tâm.
Ðọc một loạt các tựa bài ca mới thấy mình quả là loại thính giả bạc bẽo đã bao năm không hề biết đến cuộc đời một người soạn nhạc đã dành cho ta những giây phút rung động quý giá như vậy.
Nhạc tình của Trầm Tử Thiêng bất hủ với bản Hương Ca vô tận, Hát Nữa Ði Hương đã bao năm tháng chiến chinh theo chân người lính rong ruổi dặm trường.
Ngày đao binh chưa biết còn bao lâu.
Cuộc phân ly may lắm thì qua mau.
Trong khi ngày xưa cô Nhã Ca nằm nghe tiếng đại bác thâu đêm thì anh Nguyễn Văn Lợi, gầy ốm, hiền lành ngồi viết nên những lời ca trác tuyệt:
Dù em ca nỗi buồn quê hương,
Hay mưa giăng thác đổ đêm trường.
Ðọc tiểu sử của nhạc sĩ Trầm Tử Thiêng, chúng ta chỉ thấy một cuộc đời bình thường nếu không nói là quá cô đơn và nghèo khổ.

Ông sinh năm 1937 tại Quảng Nam, đi học, đi lính ngành Chiến tranh Chính trị rồi biệt phái về Bộ Giáo Dục.
Sau năm 1975, ông ở lại rồi 10 năm sau vượt biên năm 1985. Sau thời gian ở trại tỵ nạn, ông đến Mỹ sống được 15 năm và qua đời năm 2000, hưởng thọ 63 tuổi. Chưa lãnh tiền già Hoa Kỳ, chưa bước chân qua thế kỷ thứ 21. Sống chết trước sau dường như có một mình.
Ðó là cuộc đời của con người viết nên bản nhạc Kinh Khổ, đã sống một cuộc đời kham khổ như một nước Việt đau thương.
Vì sống nhiều với nội tâm, cô đơn, không gia đình vợ con, không lên xe xuống ngựa, nên nhạc của ông dù là tình yêu quê hương, dù là tình yêu đôi lứa, thẩy đều ray rứt, trầm thống.
Nhạc tình của ông như tiếng thì thầm của con sông hỏi chuyện chuyến đò, như duyên quê chân đất bước thấp bước cao, hay giây phút tiễn người ngoài ga, “em lên tàu đi, buồn kín các toa dài.”
Riêng phần cuộc đời của nhạc sĩ cũng như lịch sử đất nước với những nét tiêu biểu thể hiện bằng câu chuyện một cây cầu đã gẫy của thời chiến tranh. Khi đất nước thanh bình lại phải vượt biên để chỉ thấy toàn là những giờ tuyệt vọng dù rằng tác giả đã cố gắng ca ngợi chút tin vui.
Một trong các bản nhạc tỵ nạn của Trầm Tử Thiêng với tính cách thời sự bi thảm là bài “Có tin vui giữa giờ tuyệt vọng” để nói về thời kỳ hải ngoại góp sức xây dựng làng Việt Nam tại Phi Luật Tân.
Nhạc sĩ đã rất tâm đắc viết lên những chữ vui mừng hết sức cay đắng là “Người đã cứu người.” Những tác phẩm của ông suốt 40 năm đã được các ca sĩ trong và ngoài nước trình diễn đem đến cho giới thưởng ngoạn những giây phút xúc động vì những giá trị cả nhạc lẫn lời ca và tâm tình của tác giả.
Một bản nhạc khác lôi cuốn mãnh liệt mà Trầm Tử Thiêng đã viết chung với Trúc Hồ, Việt Dzũng là bản “Bên em đang có ta.”
Ðây là bài hát viết cho trẻ em mồ côi tỵ nạn nhưng có thể gọi là một thông điệp lịch sử của người Việt gửi cho quê hương Việt Nam. Trên sân khấu Asia, các nghệ sĩ danh tiếng đồng ca và mỗi người thay phiên hát một câu đã ghi dấu cho lần ra mắt bài hát lịch sử xúc động nhất ở hải ngoại.
Nếu chúng ta hãnh diện về một nền văn học hải ngoại thì bài ca này là một điểm son về bộ môn ca nhạc trình diễn. Mặc dù là một nhạc sĩ lớn, có một gia tài âm nhạc phong phú để lại nhưng bác Nguyễn Văn Lợi hiền lành của chúng ta không phải là người đã từng hưởng vinh quang của ánh đèn sân khấu.
Trong giới làm văn học nghệ thuật, chúng ta có thể chia ra các nghệ sĩ sáng tác và nghệ sĩ trình diễn.
Các ca sĩ, diễn viên là nghệ sĩ đứng, các nghệ sĩ trình diễn ra trước ánh đèn sân khấu, tuy có vất vả nhưng luôn luôn xiêm áo xênh sang với lời ca tiếng nhạc hòa trong tiếng vỗ tay như sóng biển rạt rào. Và lợi tức còn thánh thót hơn cả những tràng pháo tay.
Các văn sĩ, nhạc sĩ sáng tác là các nghệ sĩ ngồi. Bên ngọn đèn khuya, nóng lạnh bốn mùa đều cô đơn mà làm việc. Vì ngồi một chỗ nên quần áo cũng chẳng quan tâm, nhan sắc cũng không cần lưu ý. Và tiền bạc thì chẳng thấy bao giờ. Ðó chính là hoàn cảnh của bác Trầm Tử Thiêng tức là thầy Nguyễn Văn Lợi.
Nếu được như Nhật Trường, vừa là nhạc sĩ vừa là ca sĩ, đã hào hùng trong quân phục áo dù hoa với mũ đỏ để lên sân khấu mà ở lại C-harlie. Lúc thì áo mưa vắt vai, đi lại trên màn ảnh nhỏ mà tưởng chừng như đang ngồi trên Phá Tam Giang. Chàng làm cho bao nhiêu cô em gái Sài Gòn thẫn thờ chờ đợi.
Hay như là bác Duy Khánh cũng vừa viết nhạc vừa trình diễn đã làm cho cô gái Huế bước đi không đành.
Nhưng bác Lợi của chúng ta không có cơ hội hào hoa như thế. Lúc còn thanh niên chỉ suốt đời đi xe đạp. Ði dạy nhạc cũng chỉ có chiếc xe đạp cũ, lưng đeo ba lô, thêm mì gói phòng xa. Từ xứ Huế mà vào đến xứ Sài Gòn.
Và gần như ông giữ phong thái Tây Ba Lô suốt cả cuộc đời. Khi Trần Thiện Thanh mất đi mới ngoài 60 mà tưởng như một người tài hoa mệnh yểu, ra đi khi còn quá trẻ. Ai nấy đều tiếc thương. Nước mắt chan hòa ở xứ Bolsa.
Khi bác Trầm Tử Thiêng ra đi cũng tuổi ngoài 60, ai cũng tưởng là một cụ già đã hưởng đủ phúc lộc thọ của cuộc đời. Vì vậy ông ra đi nhẹ nhàng và ít người lưu ý ngoài giới văn nghệ thân hữu.
Rõ ràng là cùng đợt tuổi nhưng phần số mỗi người một khác. Anh Nhật Trường ra đi còn để lại những mối tình. Bác Trầm Tử Thiêng ra đi chỉ để lại cho chúng ta một tình yêu mênh mông giữa con người và đất nước. Giữa con người với con người. Ông đã viết nên những lời não nùng nhất của nhân loại.
Có tin vui giữa giờ tuyệt vọng.
Lời cầu kinh vừa có người nghe.
Trái tim ơi, đất trời lồng lộng.
Chờ đêm đêm biển hát tình ca.
Có tin vui giữa giờ tuyệt vọng.
Bao sinh linh nhận phép giải oan.
Siết tay nhau cúi đầu gạt lệ.
Tạ ơn Trên. Người vẫn thương người.

Trong cuộc sống tha hương ở hải ngoại, món ăn tinh thần của những con người Do Thái da vàng Việt Nam là văn học nghệ thuật mà trong đó lời ca tiếng nhạc đã nâng đỡ dân tỵ nạn bốn phương.
Hàng triệu người Việt di dân trên 100 quốc gia trong suốt 30 năm qua đã tiếp tục nghe tiếng quê hương qua văn nghệ.
Trong số những người Việt đó có 100 ngàn người tại Thung Lũng Ðiện Tử với San Jose là kinh đô của điện toán thế giới.
Trong số những nhà soạn nhạc giữ cho chúng ta nhưng vần Việt ngữ tràn đầy đau khổ, yêu thương đó có thầy Nguyễn Văn Lợi, quê đất Quảng Nam. Khi còn sống cũng như lúc ra đi đều không hề vướng bận ồn ào. Trong cõi tử sinh, chiến tranh và hòa bình, lúc ở quê nhà hay vượt biên ra hải ngoại, trước sau vẫn chỉ có một mình.
Trong giới thưởng ngoạn nhạc của ông, cũng đã có những người ngồi nghe tiếng hát mà khóc một mình. Và trong các ca sĩ cũng có những người lúc tập hát nhạc của ông cũng khóc một mình trong một niềm trống vắng mênh mang của Hương Ca Vô Tận. Ai Mà Biết Ðược, Hát Nữa Ði Em hay là Khóc Nữa Ði Em.

Nhân dịp cuối năm, cảm thông với tâm tình của các nhạc sĩ miền Trung đã ra đi, anh em nghệ sĩ đất Quảng của San Jose đã ngồi lại làm đêm văn nghệ Duy Khánh và Trầm Tử Thiêng. Chữ nghĩa của đại nhạc hội gọi là Ðêm Người Thương, Người Nhớ.
Và thêm một bước nữa, anh em lại có ước vọng làm một DVD cho đêm nhạc chủ đề kể trên. Phần lớn sẽ sử dụng phương tiện cây nhà lá vườn. Phần quay phim kỹ thuật hoàn toàn Việt Nam của Newland Production đã đành, dàn ca sĩ cũng đa số là sản phẩm San Jose hoặc xuất thân từ San Jose.
Sau 20 năm văn nghệ và kỹ thuật với Thúy Nga, Asia hay Vân Sơn, ngành Video Việt Nam ở hải ngoại đã tiến vượt bực, kéo theo cả nền Video trong nước.
Những năm trước nghe nói làm một cuốn phim Video Việt Nam loại xuất phẩm các đại công ty phải chi đến một triệu Mỹ kim. Tôi không tin. Tuy nhiên, sau một lần lên coi Asia làm phim tại thủ đô, thấy tiền chi cho rạp, cho công ty quay phim của Hoa Kỳ. Quả thực bạc triệu là điều có thật. Và những chi phí lớn lao như vậy đã làm cho những tay làm phim Video tỉnh lẻ không thể cạnh tranh nổi.
Nhưng lần này các bạn trẻ xứ Quảng với Tài Văn Kiên cùng với nhóm anh em tại San Jose quyết tâm lên đường.
Ðại công ty như Asia, Thúy Nga ở miền Nam Cali ngồi họp bàn ngân sách, các vị tổng giám đốc như cô Tô Ngọc Thủy, anh Trúc Hồ ấn định ngân sách cố gắng giữ trong phạm vi trên dưới một triệu Mỹ kim. Ở miền Bắc ông Tài Văn Kiên ngồi thảo luận với anh em kỳ này sẽ chi ra tối đa 10 ngàn Mỹ kim cho cả hai ông Trầm Tử Thiêng và Duy Khánh.
Với tiền bạc như thế thì khi sản phẩm hoàn tất mà thành công tạm được cũng phải coi là phép lạ.
Ông bầu Quảng Nam vừa đạo diễn, vừa chạy dây âm thanh, vừa đích thân cầm máy đang cùng anh chị em từ Quảng Bình, Quảng Trị, Quảng Nam, Quảng Ngãi và Thừa Thiên quyết đem tên tuổi của các nhạc sĩ miền Trung đã qua đời để làm một cuốn DVD mở đầu cho nhóm tài tử San Jose.
Rất nhiều hy vọng là phải xuất sắc hơn cuốn số 1 của Thúy Nga Paris ra mắt hơn 20 năm về trước.
Trong giới anh chị em văn nghệ tại Bắc Cali, ông Tài Văn Kiên không phải là người có nhiều vốn liếng đầu tư. Cũng không phải là người khéo ăn khéo nói, nhưng tấm lòng chân thật và sự kiên trì quyết tâm của chàng trai xứ Quảng thì không ai sánh kịp. Còn về mặt bên ngoài xập xệ thì ông Kiên cũng có vẻ Tây Ba Lô như thầy Nguyễn Văn Lợi.
Trong lịch sử làm phim trên thế giới, Hoa Kỳ vẫn dẫn đầu với những xuất phẩm hàng trăm triệu Mỹ kim, nhưng đôi khi những cuốn phim một triệu của các tay tài tử cũng đã từng làm rung động màn bạc thế giới.
Lần này anh em xứ Quảng quay DVD sẽ có những thước phim xúc động, nhưng không có các đại tài tử, không có sân khấu vĩ đại hoành tráng. Không những thế, ca sĩ còn phải góp cả tiền đặt cọc sân khấu. Ðó là trường hợp cuốn DVD Người Thương, Người Nhớ sẽ bắt đầu quay vào cuối năm 2005 tại San Jose.
Dù sao thì đối với nghệ sĩ nghèo, chỉ có tấm lòng vì nghệ thuật mà cố sức quý vị nhạc sĩ đồng hương Duy Khánh, Trầm Tử Thiêng sẽ phù hộ cho hậu sinh lên đường.
Người khác thì không biết ra sao chứ với thầy Nguyễn Văn Lợi tức nhạc sĩ Trầm Tử Thiêng mà ban tổ chức dù hết sức lợi dụng tên tuổi của thầy mà chỉ còn đủ tiền ăn mì gói thì thầy cũng vui lòng. Bởi vì ngày xưa trong ba lô của thầy cũng luôn luôn chỉ còn một bao mì gói cuối cùng.
Chúng ta đã từng thưởng thức Thúy Nga, Asia và Vân Sơn, lần này xin đến xem ca sĩ của Newland khóc nữa đi Hương tại một rạp nhỏ bé và khiêm nhường nhất San Jose. Xem các anh em xứ Quảng làm ăn ra sao. Và đồng thời đón coi xem cuốn DVD Người Thương Người Nhớ sẽ đạt tới mức nào.
Ðã bao phen chúng ta đã quen thuộc với các bài giới thiệu chương trình văn nghệ vĩ đại, thành công vượt bực, sân khấu hoành tráng, kỹ thuật công phu, và vốn sản xuất lên đến hàng triệu Mỹ kim.
Bây giờ, xin mời quý vị đến nghe nhạc của Duy Khánh-Trầm Tử Thiêng vào lúc năm cùng tháng tận ở nơi đất khách quê người. Cả hai nhạc sĩ miền Trung đều đã ra đi cộng lại hai nỗi buồn không thể thành được một ngày vui. Chỉ còn lại một đêm Người nhớ Người thương với vốn sản xuất không quá 10 ngàn Mỹ kim để làm ra một đĩa DVD có thể giá bán mua được một thùng mì gói cúng thầy.
Mong rằng Newland sẽ cố gắng dựng lại cây cầu đã gẫy với rất nhiều nỗ lực và mênh mông một biển ân tình.
Và xin mời quý vị đến để nghe Kinh Khổ của Trầm Tử Thiêng đất Quảng và theo chân về Huế một lần với Duy Khánh.
Giao Chỉ – San Jose 2005

*
*     *

Nhạc Sĩ Trầm Tử Thiêng - Kinh Khổ & 30 Tình Khúc Hay Nhất Thu Âm Trước 1975 

00-Khánh Ly - Kinh Khổ
01-Thanh Thúy - Trộm Nhìn Nhau
02-Băng Châu - Lời Của Mẹ - Rồi Hai Mươi Năm Sau
03-Thái Châu & Diễm Chi - Hòa Bình Ơi Việt Nam Ơi
04-Thanh Lan - Mộng Sầu
05-Thái Châu - Trên Quê Hương Hòa Bình
06-Duy Khánh - Mai Kia Hòa Bình
07-Phương Dung - Bảy Ngàn Đêm Góp Lại
08-Thanh Lan & Trầm Tử Thiêng – Ai Biểu Anh Làm Thinh
09-Hoàng Oanh - Chuyện Một Chiếc Cầu Đã Gãy
10-Duy Khánh - Cách Biệt
11-Thanh Lan - Đời Không Như Là Mơ
12-Phương Dung - Mùa Xuân Trên Cao
13-Thanh Lan & Trầm Tử Thiêng – Cuối Ngày Trên Phố Đìu Hiu
14-Sơn Ca - Ta Đã Gặp Mùa Xuân
15-Trầm Tử Thiêng – Nhà Người Góa Bụa
16-Thanh Lan & Trầm Tử Thiêng – Trong Đám Xuân Xanh Ấy
17-Lệ Thu - Hối Tiếc
18-Thuở Em Hờn Tủi - Trầm Tử Thiêng
19-Thanh Lan - Tưởng Niệm
20-Hương Lan - Những Con Đường Trắng
21-Trầm Tử Thiêng - Quên Hay Nhớ
22-Hà Thanh – Con Quốc Việt Nam
23-Thanh Lan & Trầm Tử Thiêng – Em Không Còn Gì Đâu
24-Trầm Tử Thiêng – Biển Tối
25-Băng Châu - Quê Hương Ngày Em Lớn
26-Duy Khánh - Vùng Trước Mặt
27-NGƯỜI MANG TÊN CÔ ĐƠN (Trầm Tử Thiêng)
28-Thanh Lan & Trầm Tử Thiêng – Ngày Không Thấy Mặt Trời
29-Trả Lời Thư Em (Trầm Tử Thiêng) - Duy Khánh
30-Yêu Dấu Chưa Nguôi - Trầm Tử Thiêng

*
*     *

Trầm Tử Thiêng 1986

TƯỞNG NIỆM

Ta nghiêng tai nghe lại cuộc đời
thì hãi hùng hoàng hôn trờ tới
Ta nghiêng vai soi lại tình người
thì bóng chiều chìm xuống đôi môi
Đang mân mê cho đời nở hoa
chợt bàng hoàng đến kỳ trăn trối
Đang nâng niu cuộc tình lộng lẫy
bỗng ngỡ ngàng vụt mất trong tay

Ta khổ đau một đời, để chết trong tình cờ
Ta tìm nhau một thời, để mất nhau vài giờ
Bàn tay làm sao níu, một đời vừa đi qua
Bàn tay làm sao giữ, một thời yêu thiết tha…

Mang ơn em trao tình một lần
là kỷ niệm dù không đầm ấm
Mang ơn em đau khổ thật đầy
là nắng vàng dù nhốt trong mây
Mang ơn trên cho cuộc đời ta
vài vạn ngày gió cuồng mưa lũ
Trong cơn đau một vùng nhang khói
kéo ta về, về cõi hư vô……