Nhà thơ áo lính Tô Thùy Yên: “ta về cúi mái đầu sương điểm”

Nghe tin nhà thơ Tô Thùy Yên vừa ra đi, nhiều người đã trích dẫn lại những câu thơ của ông như một lời đưa tiễn:
ta về cúi mái đầu sương điểm
nghe nặng từ tâm lượng đất trời
cám ơn hoa đã vì ta nở
thế giới vui từ mỗi lẻ loi
Thơ Tô Thùy Yên thể hiện một sự trái ngược khá lạ lùng. Ông là một trong 5 thành viên của nhóm Sáng Tạo (mà duy nhất ông là người miền Nam), một nhóm thơ mong muốn thổi vào thi ca Saigon khi đó một sự cách tân cả về nội dung lẫn hình thức, nhưng trong những sáng tác của ông, ta thấy ông lại dùng tấm áo gấm cổ điển để gói bọc nội dung siêu hình, giàu tính triết học, vô cùng hiện đại.

Nhân ngày Tô Thùy Yên ra đi (hoặc đã trở về), đọc lại bài thơ Ta Về của ông – một nhà thơ mặc áo lính. Năm 75, giống như bao người lính miền Nam khác, ông bị vô tù. Tác giả ở đó trên mười năm. Mười năm dài khổ sai trong đói rét tận cùng, sống sót trở về là điều hy hữu. Khi trở về, ông đã viết bài thơ Ta Về. Bài thơ hay mà đọc lên sao nghe buồn quá. Buồn nhưng không oán, không hận thù ai cả, chỉ man mác nỗi niềm của người vừa qua cuộc bể dâu.
ta về một bóng trên đường lớn
thơ chẳng ai đề vạt áo phai
sao bỗng nghe đau mềm phế phủ
mười năm đất đá ngậm ngùi thay
Mười năm quanh quẩn trên những lối mòn, mười năm ở chốn sơn cùng thủy tận, cách biệt với xã hội bên ngoài. Ngày được thả về bước chân lên đường lộ, thấy nhà cửa, thấy loài người mà bỗng dưng ngỡ ngàng. Con đường lớn đó cũng là con đường đưa người về với gia đình với người thân với quê hương yêu dấu. Thôi nhé xin nói lời vĩnh biệt mười năm u ám:
vĩnh biệt ta mười năm chết dấp
chốn rừng thiêng ỉm tiếng nghìn thu
mười năm mặt nạm soi khe đá
ta hóa thân thành vượn cổ sơ.
Từ những núi rừng xa xôi, đường về nhà đầy nhiêu khê trắc trở vô cùng. Bắt đầu bước chân đi từ những lán trại hắt hiu nằm khuất trong màu xanh cây lá núi rừng, kẻ được thả về phải đi trên con đường sơn đạo vắng bóng người qua. Đi qua những truông cùng phá, đi qua những núi cùng non. Đi qua những thôn bản xóm làng xơ xác như hình ảnh trăm năm trước. Đời như đóng váng xanh xao, thế giới bỗng già như thể:
ta về qua những truông và phá
nép trán nhăn đùa ngọn cỏ may
ta ngẩn ngơ trông trời đất cũ
nghe tàn cát bụi tháng năm bay
chỉ có thế trời căm đất nún
đời im lìm đóng váng xanh xao
mười năm thế giới già trông thấy
đất bạc màu đi, đất bạc màu
Ngày đi tóc vẫn còn xanh, ngày về tóc đã điểm bạc. Mười năm lao khổ già cả đời người. Dừng chân bên đường cúi hôn một cành hoa cỏ dại, cám ơn những đóa hoa tưởng như vì ta mà nở, cám ơn đất trời độ lượng bao dung.
ta về cúi mái đầu sương điểm
nghe nặng từ tâm lượng đất trời
cám ơn hoa đã vì ta nở
thế giới vui từ mỗi lẻ loi
Về gặp lại những người thân thích, cha mẹ, anh chị em, vợ con quay quần bên bếp lửa. Mười năm mới thấy lại một ngày này. Hạnh phúc bừng lên như ngọn lửa hồng ấm, mà sao lòng người vẫn chưa nguôi nổi oan nghiệt của cuộc bể dâu.
ta về như lá rơi về cội
bếp lửa nhân quần ấm tối nay
chén rượu hồng đây đi rưới xuống
giải oan cho cuộc biển dâu này
ta về như hạt sương trên cỏ
kết tụ sầu nhân thế chuyển dời
bé bỏng thì cũng sinh dị biệt
tội tình chi lắm nữa người ơi
ta về như tứ thơ xiêu tán
trong cõi hoang đường trắng lãng quên
nhà cũ mừng còn nguyên mái vách
nhện giăng khói ấm mối xông nền
chiều nay ta sẽ đi thơ thẩn
thăm hỏi từng cây những nổi nhà
hoa bưởi hoa tằm xuân có nở
mười năm cây có nhớ người xa
ta về dẫu phải đi chân đất
khắp thế gian này để gặp em
đau khổ riêng gì nơi gió cát
thềm nhà bụi chuối khóc thâu đêm
ta về như đứa con phung phá
khánh kiệt đời trong cuộc bể dâu
mười năm con đã già trông thấy
huống mẹ cha đèn sắp cạn dầu
con ngẫm lại đời con thất bát
hứa trăm điếu một chảng làm nên
đời qua lớp lớp tàn hư huyễn
giọt lệ sương thầm khóc biến thiên
ta về như giấc mơ thần bí
tuổi nhỏ đi tìm một tối vui
trăng sáng soi hồn ta vết phỏng
trọn đời nỗi nhớ sáng khôn nguôi
ngồi đây nền cũ nhà hương hỏa
đọc lại bài thơ thuở thiếu thời
ai đó trong hồn ta thổn thức
vầng trăng còn tiếc cuộc rong chơi
Trăm năm chỉ là một thoáng. Đời người như cánh hạc vàng bay lướt qua cõi trần gian rồi mất hút. Được thua, thành bại, có rồi không, không rồi lại có chỉ là ảo ảnh của vô cùng.
ta về như hạc vàng thương nhớ
một thưở trần gian bay lướt qua
ta tiếc đời ta sao hạn hữu
đành không nói hết cõi lòng ta
Có một lần ai đó mươn câu thơ viết thư pháp treo giữa những vòng hoa tiễn đưa vị đại đức vừa viên tịch như sau:
một thuở trần gian bay lướt qua
Ôi trăm năm đời người chỉ là một thoáng lướt qua thôi sao, nghe mà buồn quá đỗi…

ST

Trọn vẹn bài thơ Ta Về của nhà thơ Tô Thùy Yên, viết năm 1985
—
Ta về một bóng trên đường lớn
Thơ chẳng ai đề vạt áo phai
Sao bỗng nghe đau mềm phế phủ
Mười năm đá cũng ngậm ngùi thay
Vĩnh biệt ta-mười-năm chết dấp
Chốn rừng thiêng ỉm tiếng nghìn thu
Mười năm mặt sạm soi khe nước
Ta hóa thân thành vượn cổ sơ
Ta về qua những chuông cùng phá
Nếp trán nhăn đùa ngọn gió may
Ta ngẩn ngơ trông trời đất cũ
Nghe tàn cát bụi tháng năm bay
Chỉ có thế. Trời câm đất nín
Đời im lìm đóng váng xanh xao
Mười năm, thế giới già trông thấy
Đất bạc màu đi, đất bạc màu
Ta về như bóng chim qua trễ
Cho vội vàng thêm gió cuối mùa
Ai đứng trông vời mây nước đó
Ngàn năm râu tóc bạc phơ phơ
Một đời được mấy điều mong ước
Núi lở sông bồi đã mấy khi
Lịch sử ngơi đi nhiều tiếng động
Mười năm, cổ lục đã ai ghi
Ta về cúi mái đầu sương điểm
Nghe nặng từ tâm lượng đất trời
Cảm ơn hoa đã vì ta nở
Thế giới vui từ nỗi lẻ loi
Tưởng tượng nhà nhà đang mở cửa
Làng ta ngựa đá đã qua sông
Người đi như cá theo con nước
Trống ngũ liên nôn nả gióng mừng
Ta về như lá rơi về cội
Bếp lửa nhân quần ấm tối nay
Chút rượu hồng đây xin rưới xuống
Giải oan cho cuộc biển dâu này
Ta khóc tạ ơn đời máu chảy
Ruột mềm như đá dưới chân ta
Mười năm chớp bể mưa nguồn đó
Người thức mong buồn tận cõi xa
Ta về như hạt sương trên cỏ
Kết tụ sầu nhân thế chuyển dời
Bé bỏng cũng thì sinh, dị, diệt
Tội tình chi lắm nữa người ơi
Quán dốc hơi thu lùa nỗi nhớ
Mười năm người tỏ mặt nhau đây
Nước non ngàn dặm bèo mây hỡi
Đành uống lưng thôi bát nước mời
Ta về như sợi tơ trời trắng
Chấp chới trôi buồn với nắng hanh
Ai gọi ai đi ngoài cõi vắng
Dừng chân nghe quặn thắt tâm can
Lời thề buổi ấy còn mang nặng
Nên mắc tình đời cởi chẳng ra
Ta nhớ người xa ngoài nỗi nhớ
Mười năm ta vẫn cứ là ta
Ta về như tứ thơ xiêu tán
Trong cõi hoang đường trắng lãng quên
Nhà cũ mừng còn nguyên mái, vách
Nhện giăng, khói ám, mối xông nền
Mọi thứ không còn ngăn nắp cũ
Nhà thương-khó quá sống thờ ơ
Giậu nghiêng cổng đổ, thềm um cỏ
Khách cũ không còn, khách mới thưa
Ta về khai giải bùa thiêng yểm
Thức dậy đi nào, gỗ đá ơi
Hãy kể lại mười năm chuyện cũ
Một lần kể lại để rồi thôi
Chiều nay ta sẽ đi thơ thẩn
Thăm hỏi từng cây, những nỗi nhà
Hoa bưởi, hoa tầm xuân có nở ?
Mười năm, cây có nhớ người xa ?
Ta về như đứa con phung phá
Khánh kiệt đời trong cuộc biển dâu
Mười năm, con đã già trông thấy
Huống mẹ cha đèn sắp cạn dầu
Con ngẫm lại đời con thất bát
Hứa trăm điều một chẳng làm nên
Đời qua, lớp lớp tàn hư huyễn
Giọt lệ sương thầm khóc biến thiên
Ta về như tiếng kêu đồng vọng
Rau mác lên bờ đã trổ bông
Cho dẫu ngàn năm em vẫn đứng
Chờ anh như biển vẫn chờ sông
Ta gọi thời gian sau cánh cửa
Nỗi mừng giàn giụa mắt ai sâu
Ta nghe như máu ân tình chảy
Tự kiếp xưa nào tưởng lạc nhau
Ta về dẫu phải đi chân đất
Khắp thế gian này để gặp em
Đau khổ riêng gì nơi gió cát
Thềm nhà bụi chuối thức thâu đêm
Cây bưởi xưa còn nhớ, trắng hoa
Đêm chưa khuya quá hỡi trăng tà
Tình xưa như tuổi già không ngủ
Thức trọn, khua từng nỗi xót xa
Ta về như giấc mơ thần bí
Tuổi nhỏ đi tìm một tối vui
Trăng sáng soi hồn ta vết phỏng
Trọn đời nỗi nhớ sáng khôn nguôi
Bé ơi, này những vui buồn cũ
Hãy sống, đương đầu với lãng quên
Con dế vẫn là con dế ấy
Hát rong bờ cỏ giọng thân quen
Ta về như nước Tào Khê chảy
Tinh đẩu mười năm luống nhạt mờ
Thân thích những ai giờ đã khuất
Cõi đời nghe trống trải hơn xưa
Người chết đưa ta cùng xuống mộ
Đâu còn ai nữa đứng bờ ao
Khóc người ta khóc ta rơi rụng
Tuổi hạc ôi ngày một một hao
Ta về như bóng ma hờn tủi
Lục lại thời gian kiếm chính mình
Ta nhặt mà thương từng phế liệu
Như từng hài cốt sắp vô danh
Ngồi đây nền cũ nhà hương hỏa
Đọc lại bài thơ thủa thiếu thời
Ai đó trong hồn ta thổn thức
Vầng trăng còn tiếc cuộc rong chơi
Ta về như hạc vàng thương nhớ
Một thủa trần gian bay lướt qua
Ta tiếc đời ta sao hữa hạn
Đành không trải hết được lòng ta.

https://nhacxua.vn/nha-tho-ao-linh-to-thuy-yen-ta-ve-cui-mai-dau-suong-diem/

*
*     *

Ta Về - Thơ: Tô Thùy Yên-Nhạc và trình bày: Đình Đại