Ca khúc Đường Xưa Lối Cũ (nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ) và nỗi lòng người ly hương

Nhạc phẩm Đường Xưa Lối Cũ của nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ xuất bản năm 1958, đề bút dưới tựa đề của nhạc phẩm là “Kính tặng Mẹ và tặng Em”. Từ khi ra đời cho đến nay, bài hát đã được nhiều người yêu thích, dễ đi vào lòng thính giả nhờ những giai điệu và ca từ buồn thương tiếc nhớ về hình bóng của những người thân yêu đã không còn nữa trên lối cũ về làng xưa. Bài hát này được nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ sáng tác khi ông trở về làng Bích Khê ở Quảng Trị sau nhiều năm xa cách vì đất nước loạn lạc.

Đường xưa lối cũ có bóng tre

bóng tre che thôn nghèo

Đường xưa lối cũ có ánh trăng,

ánh trăng soi đường đi

Đường xưa lối cũ có tiếng ca,

tiếng ca trên sông dài

Đường xưa lối cũ có tiếng tiêu,

tiếng tiêu ru lòng ai…

Hầu như trong chúng ta, ai mà không có một “đường xưa lối cũ” để mà nhớ mà thương khi đi xa, để hoài niệm về tháng ngày xưa cũ êm đềm chỉ còn trong ký ức. Có lẽ những ai đã từng sống nơi chốn thôn nghèo đều sẽ yêu từng câu từng lời của bài ca Đường Xưa Lối Cũ, tả về cảnh đẹp mộc mạc trăng thanh gió mát của quê nghèo ngày xưa.

Bóng tre xanh rợp đường đê, xanh mát rượi con đường làng và mát cả tâm tình hồi tưởng lại một thời sống với quê, đã đi dưới ánh trong lành của những mùa trăng thôn dã, đã nghe thơm hương đồng gió nội từng đầu cây ngọn cỏ thân quen. Bên đường đê, con sông quê như thức suốt đêm với ánh trăng ngà, lắng nghe tiếng ca tiếng hò của trai gái làng giã gạo suốt đêm trường.

Những đêm trăng thôn nghèo thường có tiếng tiêu trỗi lên, như nỗi lòng của một chàng “Trương Chi” nào đó cám cảm trước đêm trăng thanh nên gửi tâm sự theo tiếng tiêu vọng buồn khắp thôn xóm. Tiếng tiêu là lời ru của quê hương, được mục đồng ngồi vắt vẻo trên lưng trâu thổi lên tiếng tiêu sầu ngân nga như ru lòng người vào những chiều nắng nhạt bờ đê. Sau thập niên 60, tiêu không còn thông dụng nữa mà thay bằng sáo.

Đường xưa lối cũ có em tôi tóc xanh bay mơ màng

Đường chiều dịu nắng bóng em đi áo nâu in đường trăng

Đường xưa lối cũ có mẹ tôi run run trong hôn hoàng

Lòng già thương nhớ nhớ đến tôi lom khom đi tìm con

Đường xưa lối cũ, có “em tôi” tóc xanh bay mơ màng, nghe thoáng qua nhiều người tưởng “em tôi” ở đây là người yêu. Nhưng không phải như vậy, theo Hoàng Thi Thao – cháu ruột của nhạc sĩ cho biết nhân vật nữ trong bài hát là em gái ruột của nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ đã đề tặng như trên bản nhạc. Hơn nữa là suốt bài hát, chúng ta không nghe có lời lẽ nào yêu đương dành cho đôi lứa.

 

“Đường chiều dịu nắng” của làng quê xưa có bóng em gái thân thương “áo nâu” in đường trăng. Vào thời đó nông dân thường mặc áo màu nâu khi đi làm lụng việc nhà nông, và màu áo nâu bình dị, màu của bùn đất quê hương của người con gái quê vẫn mang nét đẹp đơn sơ giản dị và không kém phần nên thơ, đã in trên đường trăng và in trong ký ức của người anh trai, dù đi xa vẫn không thể nào phai mờ hình bóng thân thương đó.

Đường xưa lối cũ có mẹ già “run run“ trong hoàng hôn nhạt nắng, hình ảnh bà mẹ quê nghèo thương nhớ con, “lom khom” đi tìm con, được diễn tả bằng những ca từ và cung bậc cảm xúc làm cho người nghe rưng rung xúc động trước hình ảnh của mẹ nhớ con, đi tìm con mỗi buổi chiều từ khi con bước chân ra đi.

 

 Mỹ Thể – Đường Xưa Lối Cũ – Thu Âm Trước 1975 

 Khi tôi về, bồi hồi trong nắng

Tưởng gặp người em hân hoan đứng đón anh về

Nào ngờ người em sang ngang khi xuân chưa tàn

Con đò nào đây đưa em tôi vào xa vắng

Khi tôi về, nghẹn ngào trong nắng

Tưởng gặp mẹ tôi rưng rưng đứng đón con về

Nào ngờ mẹ tôi ra đi bên kia cuộc đời

Không lời biệt ly cuối cùng trước khi phân kỳ

Khi trở về đường xưa lối cũ, lòng anh trai bồi hồi tưởng sẽ gặp lại em gái mừng vui đứng đón ngoài ngõ. Nhưng không ngờ người em đã “sang ngang khi xuân chưa tàn”. Em đã sang sông, vì đường xa quá không nhận được tin, bây giờ đường xưa vẫn còn đó mà đã vắng bóng em mừng mừng tủi tủi đứng đón anh trở về. “Con đò nào đây đưa em tôi vào xa vắng” là câu hát làm cho người nghe như cũng buồn lây, lòng xa vắng theo với tâm trạng hoang liêu của người về.

Và còn buồn nào hơn khi trở về không còn bóng mẹ già đứng tựa cửa trông con. Mẹ đã ra đi bên kia cuộc đời mà “không lời biệt ly trước khi phân kỳ”, thật chua xót cho đứa con trai đường xa không hay tin để về tiễn đưa mẹ lần cuối cùng. Người nghe nhạc xúc động thương cảm trước cảnh thương tâm của người con, tưởng gặp lại mẹ già có đâu ngờ khi trở về thì mới biết con đã trở thành mồ côi, không được nghe lời nói sau cùng của mẹ.

 

 

 

 

Chạnh lòng thương nhớ những phút xưa, phút xưa qua qua rồi

Lạnh lùng tưởng nhớ bóng dáng ai in sâu trong lòng tôi

Đường xưa còn đó, nắng vẫn lên, vẫn trăng treo ven đồi

Mà hình bóng cũ thiếu trong tôi mỗi khi nghe chiều rơi

Đường xưa lối cũ giờ đây không còn những người thân yêu, chỉ còn lại hồi tưởng, càng thêm nhớ càng thêm thương những hình bóng xa xưa bây giờ là “phút xưa qua qua rồi”. “Qua” được lặp lại hai lần, chùng thấp xuống bậc nghe chùng lòng nhớ tiếc không nguôi.

Đường xưa vẫn còn đó, nắng vẫn lên khắp thôn nghèo, trăng vẫn sáng ven đồi. Mà người xưa nay không còn, thì cảnh vật có êm đềm đẹp đẽ cho mấy cũng trở thành buồn bã khi lòng người trở về trở thành trống trải hoang vu.

Những buổi chiều nhạt nắng thường gợi cho lòng nhớ nhung, vẫn đường xưa lối cũ còn đây nhưng ở trong tôi thiếu hình bóng cũ là thiếu tất cả. Chạnh lòng nhớ, xót lòng thương, ngỡ ngàng nghe chiều rơi, tiếng “rơi” chấm hết bài ca, ngỡ ngàng thương tiếc về những thân ái ngày xưa đã rơi theo màu nắng nhạt bên kia đồi.

Thái Thanh hát

Tôi đã nhiều lần nghe bản tình ca buồn thương tiếc nhớ bất hủ này, từ khi còn bé sống vui vẻ êm đềm với những người thân ở chốn quê nghèo. Cho đến khi rời quê bôn ba xuôi ngược khắp nẻo đường, nhớ quê quay về lại thì cảnh quê còn đó mà những người quê xưa không còn. Mới thấm thía thêm từng lời ca, mới “chạnh lòng thương nhớ” theo màu nắng nhạt của từng buổi chiều xa vắng rơi rơi bên sông. 

 Trương Đình Tuấn
  nhacxua.vn

*
*     *

Nhạc Sĩ Hoàng Thi Thơ - Những Ca Khúc Bất Hủ (thu âm pre 75)

 

NHẠC SĨ HOÀNG THI THƠ - ÔNG TIÊN CÒN VƯỚNG BỤI TRẦN.

Cố nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ là một gương mặt quen thuộc trong giới nhạc sĩ miền Nam trước năm 1975. Với gia tài âm nhạc đồ sộ, ông cùng với Phạm Duy và trịnh Công Sơn  được xem là 1 trong 3 nhạc sĩ vĩ đại nhất của miền Nam trước 1975.

Ông có trên 500 ca khúc từ tình cảm đến nhạc quê hương, dân ca đến nhạc thời trang, đoản khúc đến trường ca, nhạc cảnh đến nhạc kịch. Nhiều bài hát của Nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ đã rất quen thuộc với người Việt Nam từ những năm 1950 cho đến sau năm 1975, nhất là những bản nhạc có tính chất dân gian, mộc mạc có âm hưởng quê hương đã đi vào lòng dân mà lại lãng mạn như "Rước tình về với quê hương", "Rong chơi cuối trời quên lãng", "Đường xưa lối cũ", "Tà áo cưới", "Trăng rung xuống cầu", Gạo trắng trăng thanh", "Đám cưới trên đường quê", "Duyên Quê", "Tình ta với mình".

Ngoài ra Hoàng Thi Thơ cũng có những bản nhạc kể lại những mối tình thường là đau khổ của những người con gái "hồng nhạc bạc mệnh", "Chuyện tình cô lái đò Bến Hạ", "Chuyện tình La Lan", "Chuyện tình người trinh nữ tên Thi", "Nỗi buồn Châu Pha"...  làm khán giả cũng thương dùm phận gái trong thời loạn, những người con gái có trái tim lãng mạn, nhạy cảm.

Qua những hoạt cảnh quê hương, một thời miền Nam VN được sống lại những mối tình mộc mạc, những hình ảnh êm dịu của làng mạc, lũy tre, đêm trăng có tiếng chày giã gạo, có đám trai gái hò qua, đáp lại, những hình ảnh bị lãng quên vì chiến tranh đã làm say mê nhiều tầng lớp khán giả khác nhau.

* List ca khúc Hoàng Thi Thơ pre 75 :
01. Đường Xưa Lối Cũ
02. Tà Áo Cưới
03. Duyên Quê
04. Tình Ca Trên Lúa
05. Một Lần Cuối
06. Như Cánh Phù Du
07. Phút Đầu Tiên
08. Những Ngày Thơ Mộng
09. Trăng Rụng Xuống Cầu
10. Mối Tình Bất Diệt
11. Tình Sầu Biên Giới
12. Bài Thơ Cuối Cùng
13. Mùa Thu Đông Kinh
14. Ô Kìa Đời Bỗng Dưng Vui
15. Mấy Nhịp Cầu Tre
16. Chuyện Tình Cô Lái Đò Bến Hạ
17. Lời Thề Của Loài Hoa Trắng
18. Chuyện Tình Người Trinh Nữ Tên Thi
19. Đám Cưới Trên Đường Quê
20. Hỏi Người Còn Nhớ Đến Ta
21. Gạo Trắng Trăng Thanh
22. Rước Tình Về Với Quê Hương
23. Ai Buồn Hơn Ai
24. Rồi Có Một Ngày
25. Túp Lều Lý Tưởng
26. Điệu Buồn Dở Dang

*
*     *

Hoàng Thi Thơ 01 - Rước Tình Về Với Quê Hương

*
*     *

Đường Xưa Lối Cũ (Hoàng Thi Thơ - Mỹ Thể) 

 Với Hoàng Thi Thơ trong nhạc phẩm này, ông trở về để tìm mẹ, tìm em gái. Mà sự trở về này như là một chuyện kể, một hồi ký được viết bằng âm nhạc.

Đường xưa lối cũ có bóng tre, bóng tre che thôn nghèo.
Đường xưa lối cũ có ánh trăng, ánh trăng soi đường đi.
Đường xưa lối cũ có tiếng ca, tiếng ca trên sông dài.
Đường xưa lối cũ có tiếng tiêu, tiếng tiêu ru lòng ai.

Đường xưa lối cũ có em tôi tóc xanh bay mơ màng.
Đường chiều dịu nắng bóng em đi áo nâu in đường trăng.
Đường xưa lối cũ có mẹ tôi run run trong hôn hoàng.
Lòng già thương nhớ, nhớ đến tôi lom khom đi tìm con.

Khi tôi về, bồi hồi trong nắng.
Tưởng gặp người em hân hoan đứng đón anh về.
Nào ngờ người em sang ngang khi xuân chưa tàn.
Con đò nào đây đưa em tôi vào xa vắng.

Khi tôi về, nghẹn ngào trong nắng.
Tưởng gặp mẹ tôi rưng rưng đứng đón con về.
Nào ngờ mẹ tôi ra đi bên kia cuộc đời.
Không lời biệt ly cuối cùng trước khi phân kỳ.

Chạnh lòng thương nhớ những phút xưa, phút xưa qua qua rồi.
Lạnh lùng tưởng nhớ bóng dáng ai in sâu trong lòng tôi.
Đường xưa còn đó, nắng vẫn lên, vẫn trăng treo ven đồi.
Mà hình bóng cũ thiếu trong tôi mỗi khi nghe chiều rơi.

Chính vì tính “chuyện kể”, “hồi ký” mà nhạc phẩm Đường Xưa Lối Cũ của Hoàng Thi Thơ cho tới hôm nay vẫn là những lời nói thay cho tình cảm của nhiều gia đình Việt Nam. Với nét nhạc tha thiết và sự nối tiếc như một hồi kỳ, một câu chuyện kể về chính cuộc đời của người nhạc sĩ, nhưng lại là tiếng lòng của bao người cùng chung số phận, cùng chung tình cảnh ấy.

Đường Xưa Lối Cũ là dòng cảm xúc của người con Hoàng Thi Thơ sau bao năm xa quê, được trở về đứng trên mảnh đất nơi mình sinh ra, nơi có mẹ già và có những người thân yêu. Lòng mừng vui cho ngày trở về, vẫn là trên con đường xưa lối cũ ấy, mọi thứ vẫn in như ngày nào, nhưng mẹ già nay còn đâu, đứa em gái nhỏ nay cũng sang ngang không còn nơi đây. Cảm giác bơ vơ khi tất mọi thứ vẫn còn đây nhưng người thân yêu sao không thấy. Có lẽ đó là nguồn xúc cảm để người nhạc sĩ viết thành nốt nhạc để nói thay cho tiếng lòng mình.

Với lời đề: Viết kính dâng mẹ và tặng em, trong bản phát hành lần đầu năm 1958. Cho ta thấy, tình cảm của một người con dành cho mẹ, một người anh dành cho đứa em gái vô cùng da diết.

Khi tôi về, bồi hồi trong nắng.
Tưởng gặp người em hân hoan đứng đón anh về.
Nào ngờ người em sang ngang khi xuân chưa tàn.
Con đò nào đây đưa em tôi vào xa vắng.

Tưởng gặp người em hân hoan đứng đón anh về.

Nhiều người đã nhằm tưởng với mạch cảm xúc này, cụ thể là “người em sang ngang khi xuân chưa tàn” là ông đang viết về một người con gái tình xưa chốn cũ. Nhưng không, bài hát không hề chứa đựng một chút nào gọi là tình yêu trai gái, mà đó là tình cảm của một người anh trai khi đứng trên đường xa lối cũ để tìm người em gái ruột thân yêu của mình. Còn đây, sự nức nở, nghẹn ngào của một người con khi ra đi và trở về, nhưng không một lần nào nữa được gặp lại người mẹ thân yêu của mình :

Khi tôi về, nghẹn ngào trong nắng.
Tưởng gặp mẹ tôi rưng rưng đứng đón con về.
Nào ngờ mẹ tôi ra đi bên kia cuộc đời.
Không lời biệt ly cuối cùng trước khi phân kỳ.

Với nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ, đã xa quê tận 40 năm, từ chuyến hành hương về làng vào năm 1954, cho mãi đến năm 1993 nhạc sĩ mới có cơ hội trở về thăm quê nhà một lần nữa. Ông về làng Bích Khê, đứng trên đất cũ của nhà thờ họ, nhà thờ chi, mà ông đã khóc ròng. Sau chinh chiến với bao đau thương, người mẹ già đã qua đời, người em gái đã sang ngang, người nhạc sĩ ấy đã ít nhất một lần rơi lệ. Từ những giọt nước mắt, mỗi giọt rơi xuống thành một nốt nhạc xôn xao, nghẹn ngào mà nức nở. Và đó đã làm nên một giai điệu, một ca khúc vượt thời gian gắn liền với tên tuổi của Hoàng Thi Thơ.

Mỹ Hương.